Hesy-Ra, "Chef van de tandartsen", 3de Dynastie, 2660 BCE
Uit alle inscripties in papyri, graven of monumenten die heden bekend zijn, kan men zo'n 150 personen identificeren die als 'medisch personeel' bekend stonden. Daarvan zijn er negen specifiek als tandarts genoemd.
De oudst bekende tandarts (van heel de wereld zelfs) is de Egyptische Hesy-Ra. Zijn naam staat op de zes cederen panelen die in zijn graf in Sakkara zijn gevonden. Hij was een "Rech-Nesoet" (Vertrouweling van de Koning) van farao Dsjoser. Dsjoser is de farao van de Trappenpiramide in Sakkara. Hesy-Ra was naast tandarts ook nog gewoon arts, en priester, en chef van de schrijvers; kortom, hij had meerdere titels en bekwaamheden.
Uit de gevonden schedels en kaakbeenderen en uit de gevonden mummies kan men tegenwoordig afleiden wat de dentale problemen waren uit die tijd. Maar ook een aantal papyri verwijzen hier naar. Zijn beschreven: pyorroe (tandvleesontsteking tgv. een slechte hygiëne), losstaande tanden, cariës, kalkaanslag en overmatige tandslijtage, tandabces...
Hoe werden deze behandeld?
Bij o.m. een rx-opname van een onderkaak uit 2500 BCE met een apicale infectie, kan men opmaken dat er een chirurgische behandeling was toegepast waarbij twee kleine gaatjes waren geboord om de etter te laten wegvloeien. Wellicht werd daarvoor een bronzen boortje gebruikt. Zo'n boortje staat op de wand van het graf van Rechmire (18de dynastie, Luxor). Andere auteurs betwisten deze procedure en zeggen dat de gaatjes 'natuurlijk' van oorsprong zijn.
Een dentale prothese werd wel teruggevonden: bij een mandibula, teruggevonden in een grafschacht in Giza, daterend uit ± 2500 BCE, is de tweede molar met een gouden draad verbonden met de derde molaar (zie foto hierboven). Of deze prothese bij een levend persoon aanwezig was, of post mortem bij de mummificatie werd ingeplant, is niet duidelijk. Dat laatste zou ook gekund hebben, om de overledene een zo perfect mogelijk 'afterlife' te bezorgen. Nog andere protheses werden teruggevonden, eentje zelfs nog in situ (maxillaire centrale snijtanden).
Bij een RX opname van de mummie van Ramses II schreef de onderzoeker Elliot Smith in 1912: "bij het mondonderzoek zijn de tanden proper en in een excellente staat van bewaring, maar het RX-beeld wijst toch op een ernstige slijtage, vrijgekomen pulpa, verlies van botstructuur en periapicale abcessen". Let wel, deze Ramses de Grote is méér dan 90 jaar geworden.
Egyptenaren leden bijna allemaal aan parodontale problemen en ernstige kalkaanslag met diepe en wellicht pijnlijke cariës. Er was een duidelijk verband met de welstand en het dieet: archeologische vondsten op begraafplaatsen van de rijkere bevolking vertonen meer cariës dan deze van armere overledenen. Chronische purulente periodontitis was courant met frequent tandverlies.
Cefalometrisch onderzoek van de Universiteit van Michigan op de mummie van Ramses II wezen ook op een geretraheerd parodont en vrijliggende wortels
Medisch instrumentarium...
In de tempel van Kom Ombo die we zullen bezoeken, ziet men een groot tafereel op één van de buitenmuren met 37 medische instrumenten: messen, scalpels, sponsjes, spatulas, haakjes, boortjes, ...
Deze tempel dateert uit de Ptolemaeïsche tijd en het is onduidelijk hoe lang reeds de Egyptenaren deze instrumenten gebruikten. De collectie instrumenten wordt hier door de Romeinse keizer Trajanus (die zich voorstelt als een Egyptische farao) aan de god Haroe-eris aangeboden.
Tussen de instrumenten staat ook een 'Oog van Horus' (wedjat) dat een specifieke beschermende functie had: het moest voor een goede gezondheid zorgen.
De afgebeelde instrumenten waren van koper gemaakt; ijzer bestond immers nog niet, of was zeer zeldzaam.